Megastory
Kẹo chè lam Đường Lâm từ lâu đã là thức quà quê gây nhung nhớ cho biết bao người khi đặt chất đến xứ Đoài. Đây không chỉ là món ăn truyền thống của người làng Đường Lâm, mà đằng sau đó còn là những giá trị văn hóa được lưu truyền qua ngàn đời.
Nằm nép mình giữa những cánh đồng lúa xanh mướt, Làng Cổ Đường Lâm hiện lên như một bức tranh làng quê Việt Nam thanh bình và yên ả. Nơi đây không chỉ nổi tiếng với những di tích lịch sử lâu đời mà còn thu hút du khách bởi những nét đẹp văn hóa truyền thống độc đáo, trong đó có nghề làm kẹo chè lam. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, kẹo chè lam Đường Lâm vẫn giữ được hương vị thơm ngon đặc trưng, trở thành món quà quê không thể thiếu trong mỗi dịp Tết Nguyên Đán và những ngày lễ Tết cổ truyền.
Thực chất chưa có một câu trả lời chính xác rằng món chè lam có từ bao giờ. Chỉ biết rằng xoay quanh việc tìm hiểu món chè lam là những câu chuyện truyền miệng quen thuộc.
Nghề làm chè lam Đường Lâm đã có từ thời nhà Lê, gắn liền với cuộc sống của người dân nơi đây. Theo các vị cao niên trong làng kể lại, kẹo chè lam ra đời xuất phát từ sự khan hiếm lương thực. Vào thời nhà Lê, do chiến tranh liên miên, đời sống của người dân gặp nhiều khó khăn, thiếu thốn. Lương thực khan hiếm, nhất là vào mùa đông giá rét. Để giải quyết tình trạng này, người dân Đường Lâm đã sáng tạo ra món bánh từ những nguyên liệu đơn giản, dễ kiếm như bột gạo nếp, lạc rang, gừng và mật mía. Món bánh này được gọi là "chè lam" vì được làm trên bếp củi (lò) và có màu vàng nâu như màu "lam".
Cũng có những câu chuyện khác được truyền đời lại rằng, chè lam là một món ăn xuất phát từ tấm lòng thành kính của người dân dành cho Đức Phật. Vì vậy, họ đã nghiên cứu để làm ra một món bánh vừa thơm lại vừa dẻo ngọt để dâng lên làm lễ.
.png)
.png)
Nhưng một nghiên cứu dân gian khác thì lại nói rằng nguồn gốc của món chè lam này có từ thời vua Minh Mạng. Khi ấy, cả người dân lẫn quan lại đều lo âu không biết nên làm món gì để tiến vua vào dịp Tết. Cuối cùng thì họ đã nghĩ ra món chè lam.Thời điểm đó, người ta đã đặt cho món bánh này cái tên là chè lam. Và mãi cho tới ngày nay cái tên ấy vẫn được giữ nguyên. Mặc dù trong tên gọi có chữ “chè” nhưng bánh không có bất kỳ nguyên liệu nào liên quan tới chè cả.
Lúc đó dâng lên vua, vua cảm thấy rất lạ nên đã ăn thử. Chính cái vị ngọt thanh của mật mía, cay ấm của gừng, dẻo thơm của gạo nếp, béo bùi của đậu phộng để khiến vua tấm tắc khen ngon và ban thưởng. Ngày nay, chè lam đã trở thành một đặc sản để dùng như là một món quà và đã được làm để bán quanh năm. Cũng vì vậy mà món ăn này ngày càng trở nên phổ biến.
Dù là câu chuyện nào thì tất cả đều đúc kết một điều, rằng món Chè Lam đã tồn tại và đi vào nếp sống của người dân làng Đường Lâm từ lâu đời, trở thành nét đẹp trong văn hóa xứ Đoài.
Để làm ra mẻ chè lam thơm ngon, người dân Đường Lâm phải tuân thủ quy trình nghiêm ngặt và sử dụng nguyên liệu địa phương tuyển chọn kỹ lưỡng. Gạo nếp cái hoa vàng, lạc rang thơm, gừng, mật mía nguyên chất là những nguyên liệu chính tạo nên hương vị đặc trưng của chè lam.
Nếp để làm chè lam phải chọn đến những loại thơm, thường là gạo nếp cái hoa vàng hoặc sẽ là nếp Hà Nội với hạt to tròn, dẻo thơm. Mật mía làm chè lam đã được làm từ mía kim tân. Đây chính là một loại mía có vỏ màu đen, người ta hay thường ép để lấy nước và để thắng trên bếp nhiều lần để sẽ làm cho mật mía được đặc sánh, chuyển màu nâu đỏ rất đẹp.
Quy trình làm chè lam trải qua nhiều công đoạn cầu kỳ, đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo. Gạo nếp được vo sạch, ngâm, sau đó xay thành bột mịn. Lạc rang chín, giã nhỏ. Mật mía được cô đặc thành keo, mạch nha cô đặc để đứng bánh. Gừng gọt vỏ, xay nhuyễn. Tất cả nguyên liệu được trộn đều theo tỷ lệ nhất định, nấu trên bếp củi cho đến khi sệt lại.
Khối chè lam nóng dẻo được đổ ra khuôn, dàn mỏng và cắt thành từng miếng vuông vức. Sau đó, chè lam được phủ một lớp bột nếp rang chín để chống dính và tạo độ mịn đẹp. Chè lam Đường Lâm có màu vàng nâu đẹp mắt, vị ngọt thanh của mật mía, vị béo bùi của lạc rang, vị cay nhẹ của gừng, quyện cùng hương thơm nồng nàn.
Ăn bánh chè lam thì phải nhâm nhi, một hai miếng với một hai chén nước chè là vừa đủ. Sư Đàm Thanh trụ trì chùa Mía cho hay: Các món quà quê liên quan đến mật, đường thì khó vùng nào chế biến ngon hơn đất Đường Lâm, bởi đây là quê hương của các loại mật ngon nổi tiếng nhất vùng xứ Đoài. Những món quà dân dã, giản dị, qua bàn tay khéo léo của những người thợ Đường Lâm bỗng ngon lạ kỳ, chất chứa cả hồn cốt làng quê Việt bao đời. Để rồi về Đường Lâm, ta nhớ câu ca của người dân nơi đây.
Chè lam không chỉ là một món ăn ngon mà còn là biểu tượng văn hóa của làng Đường Lâm. Món bánh này thường được dùng trong các dịp lễ Tết, cúng bái tổ tiên, thể hiện lòng thành kính và biết ơn của con cháu đối với những thế hệ đi trước.
Ngày nay, nghề làm chè lam Đường Lâm vẫn được gìn giữ và phát triển. Du khách đến với Đường Lâm không chỉ được tham quan làng cổ mà còn có cơ hội thưởng thức và mua về làm quà những mẻ chè lam thơm ngon, mang đậm hương vị quê hương.
Chè lam Đường Lâm là một món quà ngọt ngào từ lịch sử, thể hiện tinh hoa ẩm thực và nét đẹp văn hóa của người dân nơi đây. Mỗi miếng chè lam không chỉ mang đến hương vị thơm ngon mà còn là cầu nối giữa quá khứ, hiện tại và tương lai, góp phần gìn giữ và lan tỏa những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
